YENİÇAĞ ARAŞTIRMALARI ÜZERİNE

SERGEN DOĞRU 

OSMANLI KURULUŞ TARİHİNİ GÜNÜMÜZE GENİŞ ŞEKİLDE NAKLEDEN YAZARLAR SERİSİ;

SERİ 1

URUÇ BİN ADİL (ORUÇ BEY)

Osmanlı Tarihçileri

URUÇ BİN ADİL ( ORUÇ BEY ):

          Doğum tarihi tam olarak bilinmese de ölümünün 1503 yılları içinde gerçekleştiği belirtilen önemli Osmanlı tarih yazarıdır. Asıl adı “Adilü’l-Kazzaz el-Edirnevi” olan Oruç Bey kaynaklarda “Edirneli Oruç” veya “Oruç Bin Adil” olarak yer almaktadır. Kendi eseri dışında hayatı hakkında bilgi verebilecek geniş çaplı kaynak günümüzde ne yazık ki mevcut değildir. Fakat hangi zaman aralığında hangi padişah döneminde yaşadığı, yazdığı eserler aracılığıyla bilinmekte ve tarihçilikten öte hayırsever kişiliğiyle de karşımıza çıkmaktadır. Fatih Sultan Mehmet ve II. Beyazıd dönemleri arasında yaşayan Oruç Bey, hayatının büyük bölümünü Edirne’de geçirmiş ve burada kalem oynatmıştır.[1] Oruç Bey’in bu dönem aralığında yaşadığını bilgi edinmemizin en önemli faktörü hiç kuşkusuz “ Oruç Bey Tarihi” (Tevarih-i Ali Osman) adlı şöhret bulan (1501/1502) eseridir. Eserin “giriş kısmı” dediğimiz ilk sayfasına Efsane ve Destanlar eklemiş ve tarih yazımını milli duygular çerçevesinde icra etmiştir. Eserin devamında ise, Osmanlı devletinin kuruluşundan itibaren II. Beyazıd dönemine kadar geniş bilgilere yer vermektedir. [2]  Ancak Oruç Bey’in II. Beyazıd dönemine kadar yaşamış olduğu bilinmekte fakat daha ileri bir dönemde yaşadığı söylentiler hala kulaklarda tınlama yapmaktadır. Bu tezler genelde Oruç Bey’in II. Beyazıd dönenimde sağlıktan düştüğü veya ciddi meşguliyete girdiğini ve bu dönemde tarih yazmayı bırakmak zorunda kaldığını belirterek ölümünün II. Beyazıd döneminde olmadığını varsaymıştır. Fakat bu

[1] Tayyarzade Ata Bey, Oruç Beğ Tarihi, s.195

[2] Necdet Öztürk, II. Beyazıd Devri Kronolojisi, s.155

bilgilerin gerçekliği, belge ve kalıntı yoksunluğu içinde ciddi anlamda sorgulanmakta ve eleştirilmektedir. Sonuç olarak Oruç Bey’in ölümü hakkında bu gibi binlerce varsayımlar ortaya çıkmış fakat yeterli kaynak olmadığından bu bilgiler hep varsayım olarak kalmıştır. “Oruç Bey Tarihi” II. Beyazıd döneminden istinaden II. Murad ve Fatih Sultan Mehmet dönemleri için de oldukça önemli ve yararlı bir kaynaktır. Ayrıca Âşıkpaşazade ve Mehmet Neşri tarihlerini de tamamlayan bu eser bizlere XV. yy Türkçesini yalın ve doğal şekilde günümüze taşımıştır.[1] Oruç Bey’i önemli kılan bir diğer faktör ise, olayları kronolojik sırayla kaleme almasıdır. Özellikle Nihal Atsız, İstanbul kütüphanelerindeki birçok anonim tarih kitaplarının Oruç Bey’e ait olduğu belirtilmiştir. Oruç Bey, II. Murad’ın Balkan Haçlı ittifakına ve ittifakın başı olan Janos’a karşı girişmiş olduğu II. Kosova savaşı için şu cümleleri kullanmıştır.

“Arnavud ellerde İslamlar kuvvet sahibi olmuşken haber geldi ki Yanko derler melun yine harekete geçip Belgrad’dan Kosova’ya gelerek Sultanla ceng etmek diler. Sultan Murad bu haberi işitince kalkıp geldi Sofya’da oturdu. Mektuplar gönderdi. Anadolu’dan taze kuvvet topladı. Azap, Yeniçeri, Cerehor çıkardı. Herkes asker olacaktır, büyük vuruşmadır deyü nice bin kişi geldi.” [2]

Oruç Bey, genel manada şahit olduğu olayları sayfalarına lanse etmekle beraber, tarih yazarken de geçmişten örnekler vererek bilgilerini pekiştirmiştir.[3] Ayrıca bilgilerini sadece gördükleriyle kısıtlamayan Oruç Bey, Yahşi Fakih’i de ana kaynak olarak kullanmıştır.

[1] Halil İnalcık, Osmanlı Tarihçiliğinin Doğuşu: Söğütten İstanbul’a, s.323

[2] Abdülkadir Özcan, Oruç Bin Adil, TDV İslam Ansiklopedisi, s.425-426

[3]Faik Reşit Unat, Oruç Bin Adil, TDV İslam Ansiklopedisi, s.418-419

KAYNAKLAR 

ATA BEY, Tayyarzade, Oruç Beğ Tarihi, Atsız Yay., İstanbul, 1972

İNALCIK, Halil, Osmanlı Tarihçiliğinin Doğuşu: Söğüt’ten İstanbul’a “ Oruç Bey “, C.2, 2004

ÖZCAN, Abdülkadir, Oruç Bin Adil: TDV İslam Ansiklopedisi, C.33, 2007

ÖZTÜRK, Necdet, II. Beyazıd Devri Kronolojisi, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı 4, 1995

REŞİT UNAT, Faik, Oruç Bin Adil, TDV İslam Ansiklopedisi, C.9, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul,1960