Özgür irade nedir?

Özgür irade var olan güdü , çevresel veriler, dini bilgiler gibi beyin veri tabanında bulunan tüm girdilerin bilinçli olarak bir önem veyahut eylemin gerçekleşmesinde uyum sıralamasının oluşturulmasıdır. Yani kökleşmiş anlamdaki tanımıyla seçim hürriyetini ve eylem mesuliyetini barındıran kavram.

Determinizm ve İndeterminizm nedir?

Evren için geçerli olan doğa yasaları vardır.Bunlar gerçekleşen olayları birtakım girdilerin şüphesiz yani boşluksuz düzendeki kesin ve hesaplanabilir ürünler olarak tanımlanmasına sebep olur. Bilimdeki nedensellik ilkesindeki nedeni yani girdiyi bilerek kesin bir mekanizma ile hesaplanarak sonucu yani çıktıyı teorik anlamda bilmek mümkündür iddiasına sahip düşünge belirlenimcilik(determinizm) denir. Aynı şekilde mevcut girdilerle kesin anlamda bilinemeyecek bir sonuç olacağını ve doğa yasalarında da bir rastgelelik veya bir düzensizlik olduğunu savunan düşünge de belirlenmezcilik(indeterminizm) denir.

Özgür İrade

Mevcut bilim bize kuantum fiziğindeki ihtimale dayalı bir rastgelelik olduğunu belirsizlik ilkesindeki kesin olarak aynı zamanda elektronun konum ve momentumunun ölçülemeyeceğini göstermektedir. Ancak burada bu rastgeleliğin arkasında bizim bilemediğimiz bir düzenin olduğu yani rastgeleliğin arkasında da bir hesaplanabilirliğin bir düzenin olduğunu varsayarsak burada da belirlenimcilik geçerlidir diyebiliriz.
Belirlenimciliğe göre insan davranışları da tabii olduğu yasalar çerçevesinde hesaplanabilir birer doğa olaylarıdır dolayısıyla özgür irade yoktur sonucu çıkarılır.

Bilim ve Özgür İrade

Çünkü zaten o yasalar içinde yasalar kontrolünde eylemlerini gerçekleştirmek zorunda olunması sebebiyle seçim hakkının aslında olmayıp olduğu zannına özgür irade illüzyonu denmiştir. Ayrıca kaos teorisine baktığımızda da düzensizliğin içinde bir düzenin yer aldığını ve Libet’in deneyine (6 saniye öncesinde beyin bizim yerimize karar alıyor olması) baktığımızda belirlenimciliğin eline kesin olmayıp yadsınılamaz kozların geçtiği de şu an için bir gerçek. Ancak özgür iradenin bir inanç ürünü olduğunu yani bilim ya da felsefeyle açıklanamaz olduğunu ( bilim ötesi bir şey bilimle açıklanamaz.) gösterebiliriz.

Belirlenimciliği kabul edersek tüm eylemlerimiz anlamsız doğa olaylarına , bizlerde varolduğunu zannettiğimiz nitelikler de anlamsız sıradan doğa olaylarına dönüşecektir.Çünkü bilim adamının gözlemi taşın yuvarlanmasıyla denkse taşın yuvarlanması yaprağın neden düştüğünü açıklayamayacağı için gözlemin değeri kalmaz.

Eğer bir bilim adamının gözlemi ve sonucu taşın yuvarlanması , suyun damlaması vb. gibi bir doğa olayı olarak algılanırsa gözlemlerin ve sonuçların bir anlamı kalmaz.

Akli faaliyetlerde sıradan ve anlamsız bir doğa olayı olacağı sebebiyle anlamsızlaşır. Dolayısıyla bilim ve felsefe verileri temelinde özgür iradenin var olduğunu varsayar.

İnsan iradesi özgür müdür?

Özgür iradenin olmadığını savunan tüm görüşlerin açıklaması felsefeye dayanacağı için bir çelişki meydana gelir. Felsefe özgür iradenin varlığını varsaymıştır dolayısıyla felsefe ile özgür iradenin yokluğunu açıklamaya çalışmak özgür iradenin varlğını kabul ederek yokluğunu göstermek çelişki(paradoks) meydana getirir.Paradoksu mantıksal anlamda tanımlayacak olursak asgari önermelerin tümünü aynı zamanda doğru kabul etmenin mantıksız olduğu düşüncesel olaylar deriz.

P önermesini yani özgür iradenin varlığı önermesiyle P’ yani P’nin değili önermesini özgür iradenin yokluğu önermesini aynı anda doğru(1) kabul edemezsiniz. Kabul etmeniz çelişkiye yol acar.

Bir diğerinde ise GİRDİ (güdü,çevresel bilgiler,dini bilgiler…)- DİZGE ( Rastgeleliğin ardındaki kesin düzen ve hesaplanabilirliği içeren dizge) – ÇIKTI ( girdilerin mevcudiyetindeki zorunlu sonuç) sürecindeki rastgeleliğin ardındaki kesinliğin ulaşılamaz ve ispatlanamaz oluşundan doğan kabul neticesinde sonuca varmak özgür iradenin bilim ve felsefeyle gösterilemez olduğunu yani bir inanç ürünü olduğunu göstermesidir.

Bu dizgenin varlığı ya da yokluğunu ispatlayamayız.Çünkü sebebi bilimin yanlışlanabilir olduğundan hiçbir şekilde doğa yasalarını tam olarak çözümledik iddiası içinde bulunamamamızdır. Bilim tamamiyle süren bir süreç olacağından ve evren içindeki işleyişe dair tüm bilgiyi edinemeyeceğimizden doğa yasalarını tam anlamıyla çözümleyemeyiz. Özgür irade rastgeleliğin arkasındaki kesinliğin varsayımına dayanması sebebiyle sonuç olarak özgür irade bilim ve felsefeyle açıklanamaz olup inanç kavramıdır.