Tarihe baktığımızda petrol konusu ilk II. Abdülhamid döneminde önemli bir husus olarak ele alınıp, Almanya ve İngiltere’nin bunun üzerinde planları olduğunu bilsek de dünyadaki ilk petrol yaklaşık 150 yıl önce ABD sınırları içerisinde Pennsylvania eyaletinin Rouseville şehrinde Albay Edwin Drake tarafından bulunmuştur.
Osmanlı döneminde petrol
Peki neden Amerika değil de Osmanlı toprakları üstünde bir hayal peşine düştüler diye düşünsek? Sonuca varmamız zor değil çünkü bütün Avrupa ülkeleri biliyordu ki gelecekte para rezervesi petrol üzerinden sağlanacaktı ve Osmanlı’yı zayıflatmak içinde iyi bir politikaydı. Peki bu petrol nedir? Petrol kavramı, latince bir kelime olan ve taş anlamını gelen ”petra” ile, yine latince bir kelime olan ve yağ anlamına gelen “oleum” kelimelerin birleşmesiyle oluşmuştur. Bileşiğinde yoğun olarak metan, etan ve propan gazları bulunur. Zamanında denizlerden güçlükle yakalanan balinaların yağı gaz lambalarında kullanılırdı. Ancak 1853 yılında Polonyola Ignacy Lukasiewicz’in petrolü gaz lambalarında kullanmasıyla bir dönüm noktası olmuştur.
Bu tarihten sonra petrolün önemi her geçen gün artmış bir nevi petrol önemli hale gelmiştir. Böylece petrol ilk ısınma ve aydınlatma için kullanılmıştır. Musul petrolleri ile ilgili Osmanlı Devleti’nde ilk belge IV. Murat’ın 1640 tarihli fermanına dayanmaktadır lakin o dönemde kömür daha ön planda olduğu için petrolün kıymeti bilinmemiştir. Petrol arıtma tesisi kurulmasına rağmen bu ilk rafineri daha sonra ilgisizlikten kapanmıştır.
II.Abdülhamid’in Neft/Petrol ile ilgili iradesi
Osmanlı petrol yığının üstünde yaşarken ve bunu bilmezken o dönemin padişahı olan II.Abdülhamid’in karşısına İngiliz sefaretinden biri gelip Suriye, Irak ve Anadolu’da, büyük medeniyetlerin yaşadığını, buralarda arkeolojik kazı yapmayı düşündüklerini beyan etmişlerdir. Sözde elde edilecek kırık testiler, heykeller, birer hazine değerindeymiş. Üstelik çıkan tarihi eserler; hiçbir bedel istenmeden, Osmanlı Devleti’ne teslim edilecektir. Yalnız, ince siyaseti çok iyi bilen bir padişahtan söz ediyoruz. Kendisi buna izin vermiştir lakin bu konunun üstüne kendisi de düşmüştür. Kazılar, yerli insanlara yaptırıldığından, çalışmalar Osmanlı Devleti tarafından, rahatlıkla takip edilebilmektedir. Gelen kılıçta petrol keşfedilmesi üzerine II. Abdülhamid İngilizlerin çalışmalarına son vermiştir. Musul petrolleri meselesini yakından takip eden II. Abdülhamit, 1898’de Musul petrollerini şahsi mülkiyetine katmıştır. Abdülhamit’in şahsi hazinesinden ödeme yapılarak alınan Musul petrollerinden elde edilen gelirle demiryolları ve okullar yapılmıştır. Ayrıca II. Abdülhamid, petrol arama çalışmalarının Osmanlı mühendisleri kontrolünde yapılması için irade (özel ferman) çıkarttırmıştır.
Osmanlı petrollerine ne oldu?
Abdülhamit’in petrolleri özel mülkiyetine geçirmesinden sonra Kerkük, Bağdat ve Musul’da Kanber Ali, Bin İncir Karadağ, Tel-Keyyare petrol kaynakları bulunmuştur. Mithat Paşa’nın İngiliz şirketlerine verdiği petrol Arama ruhsatı Abdülhamit tarafından iptal edilerek Alman şirketlerine verilmiş, ayrıca Alman şirketinin Konya’dan Bağdat’a kadar demiryolu döşemesi mecburi tutulmuş, şirketin verdiği taahhütleri yerine getirmemesi üzerine arama lisansı feshedilmiştir. İttihat ve terakki yönetimi iktidarı devralınca Musul petrollerinin mülkiyetini Abdülhamit’in has hazinesinden alarak devlet hazinesine devretmiştir. Fakat bu uygulama, petrollerinin hızla İngiliz şirketlerin kontrolüne geçmesini sağlamıştır. İngilizler, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. maddesine dayanarak savaşarak alamadıkları Musul’u işgal etmişler ve Musul petrollerini kendi şirketlerine tamamen devretmişlerdir. Zaten saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı’nın Musul petrolleri üzerindeki hakları da sona ermiştir.
Günümüzde KKTC petrolleri
Günümüze baktığımızda şuan en çok petrol rezervine sahip olan ülkeler Suudi Arabistan, İran, Irak, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri’dir.2018 yılından itibaren Türkiye Cumhuriyeti’de bu konu üzerinde çalışmalara başladı ve TPAO kendi sondaj gemisini satın aldı.Güney Kore yapımı DeepSea Metro 2 adlı sondaj Akdeniz, KKTC ve Türkiye karasularında araştırmalarına devam etmektedir. Osmanlı’dan bu yana kaybettiğimiz 350-400 senelik bir süre zarfı oluşmuştur. Umalım ki bu sefer petrolü bulup çıkarma şansımız olsun.
Büşra Koç