Sabetayist kimdir?

Sabetaycılık 17. yy da izmir çevresinde ortaya çıkmıştır.Kurucusu Sabatay Sevi’dir.Kendisini mesih(kurtarıcı son Peygamber) kabul etmiştir.Bazıları onun Yahudilerin kurtarıcısı olduğuna inanmaya başlamışlardır. Dünya’yı 38 krallığa ayırmış ve oralara,ona sadık olan kişileri tayin etmiştir.

Bunun üzerine İstanbul’daki Hahambaşı kendisini Osmanlı hükümetine şikayet etmiş bunun ardından Sevi,Çanakkale’ye sürgün edilmiştir lakin faliyetlerine devam edince Sultan IV. Mehmed’in huzuruna çıkarıldı.Öldürüleceğinden korkarak müslüman olmuş gibi göründü ve kendisine Mehmed ismini aldı.Gizliliği sürdürmek için hangi ülkede yaşıyorlarsa bulundukları ülkenin yaygın dininde görünmeyi tercih etmişlerdir.

Bu düşünceyi benimseyenlere Selanikli,Sabatcı,Sabeyatcı,Avdedi,Meamin,Maminim,Takiyyeci gibi farklı isimlerle de anılmışlardır.Kutsal şehirleri Selaniktir.İstabul,Selanik,İzmir en çok ikametgah ettikleri şehirlerdir.Sabetayistler, kendilerine ma’amînim (mü’minler), haberim (ortaklar), ba’ale milhamah (mücâhidler) gibi isimler vermişlerdir.Sabetaycılık 1600’lerden sonra 1800’lerin sonlarına kadar olan 200 senelik süre zarfında tamamen kapalı bir şekilde yaşamak zorunda kalmışlardır.

Sabetayistler’in kısa tarihi

Sabatay Sevi’nin ölümünden 3-4 kuşak sonra insanlar Sabetaycılığın temel felsefesini kaybettiği için bu insanlar arayış içine girdiler. Başta Yakubi Cemaati olmak üzere Selanik’in batıya yakın olma özelliğinden kaynaklanarak Fransa’ya öğrenci göndermeleri başlamıştır. Fransa’ya giden öğrenciler döndükdüklerinde Fransız ihtilalinin düşüncelerini getirmişlerdir lakin bu düşünce onları farklı düşünce kollarına bölmüştür. Yakubiler ,Kapancılar ya da Kapaniler veya İzmirliler ve Karakaşlar olarak.Bu kollar kendi aralarında kolay kolay kız alıp verme yapmadığı gibi farklı yerlerde ibadet ediyor ve ölülerini bile aynı mezarlığa defnetmiyor.Yakubiler Sabatay Sevi’nin kayınbiraderi olan Yakov Qerido’yu halife kabul etmişlerdir.

Sabetayistler’in dini

Bazı belgelerde sabetaycılar yahudidir cümleleri yer alır.Evet, kendileri 1917 senesinde böyle bir istekleri olduğunu beyan etmişlerdir.lakin yahudilerin bir düşüncesi vardır yahudi olmak için yahudi bir anneden doğmanız gerekirdi daha sonradan yahudi olamazdınız.O dönemde yahudiler bu düşünceyle olması gerek sabetaycıların yahudi olmasını kabul etmemişlerdir.Bazı Sebetay’cı mensupları kendilerini asıl yahudiler olarak kabul görmüşlerdir.Genellikle Sebetaycıların dini masonluk olup yada dinsiz kalmışlardır.Sabetaycıları Türkiye’ye geldiklerinde nufüs kağıtlarında müslüman yazar lakin kendilerinin islam dininle asla bir bağı yoktur.buradan şunu anlayabiliriz ki kendilerini gizlemişlerdir ve Türkiye’ye geliş nedenleri tesadüfi değildir.Kendileri uzun süre müslüman gibi görünüp yahudi gibi yaşamak zorunda kalmıştır.eğer yaşadığınız yerlerde zulüm görüyorsanız ,din değiştirme yoluna gidebilirsiniz lakin bu sizin müslüman olduğunuz anlamına gelmez bunu kalpten yapmazsınız sadece eski dininize döneceğiniz günü beklersiniz bu dönem ise II. Abdulhamid dönemine denk gelmiştir.Selanik’te başlayan sıkıntı,memnuniyetsizlik ve şikayetlerden dolayı İttihat ve Terakki kuruldu.Kendileri siyonizmin destekçisi olmuşlardır.Siyonizm düşüncesi onlar için kendi milletini bir arada toplama,devlet kurma düşüncesiyle zulümlerden kurtulup hür bir şekilde dinlerini de yaşamayı sağlayacaktı.Lakin her Sabetaycı İsrail’de kurulmak istenen devlet düşüncesini destekledi anlamına gelmiyor.Sabetaycılar kendi din adamlarını Melamilik tarikatı içinde yetiştirmişlerdir ve haham tarafından yahudilik eğitimi alıyorlar lakin dışardan bakıldığında Melamilik,Mevlevilik ve Bektaşilik içinde yetişmiş şeyhler gibi görünmüşlerdir hatta şeyhülislam (Hayatizade Emin Efendi-1748).İttahat ve Terakki döneminde kendilerini 3 ayrı grupta görebilirsiniz.İttihat ve Terakki,İslam tarikatları ve Mason locaları…

   Türkleştirme politakalarında bu alan en çok Sabetay’cılara yaramıştır. çünki kendileri Ermeni ve Yahudilerin yerini kolayca doldurmuş bulunup ve faliyetlerini daha rahat hale getirmiş oldular.Avrupa ile teması olan,bir kaç lisan bilen,entelektüel bir cemaat idi.Bu sıfatları ile osmanlının modernleşmesinde mühim rol oynayıp kilit noktalara gelmişlerdir.Başka kilit noktalara ise bizzat kendinlerinden kimseleri getirmiş oldular.Sultan II. Abdulhamid’i tahtan indiren çoğu kişi bu gruptandı.Halide Edip Adıvar,Hasan Tahsin,Ahmed Emin Yalvan,Abdi İpekçi,Halil Lütfi,İsmail Cem,din dersi muallimi Şemsi Efendi(Simon Sevi-Atatürk’ün hocasıdır ve Sabetaycı Hahamıdır) gibi. Bir Sabetaycı, Ben Sabetaycı değilim diyebilir . Örneğin, Orhan Pamuk gibi.. Ekomomi,polita,eğitim gibi bir çok alanda faliyet göstermişlerdir.Türkiye’ye geldiklerinde ise basın,faliyetleri için önemli rol oynamıştır.Akşam gazetesi,Yeni Asır bunlardan birkaçıdır.Yeni Türkiye Partisi ile bir kez daha ortaya çıkmıştır.Sabetaycılar sosyalizm akımının gelişmesinde de önemli rol oynamışlardır.

Büşra Koç